Innovatievoorstel voor het aanjagen van duurzaamheid in de (inter)nationale vrijemarkteconomie

Herken jij unfaire en niet-duurzame producten in de (web)winkel?

Hoe komt het dat, sinds de eerste keurmerken voor fair trade en duurzaamheid in de jaren 80, op heel veel producten nog steeds geen duurzaamheidsscore staat?

Is het gebrek aan transparantie van bedrijven hetzelfde als het ‘recht’ om misbruik van mensen, dieren en onze leefomgeving te mogen verzwijgen?

Probleem 1: Vicieuze cirkel door gebrek aan informatie

Wij, als consumenten, zijn de belangrijkste regulator van de (inter)nationale vrijemarkteconomie – door ongewenste producten niet te kopen. Dat is de theorie.

De praktijk is anders. We kopen massaal producten van bedrijven die arbeidersrechten (ernstig) schenden, dierenwelzijn negeren en ons leefmilieu structureel vervuilen. Omdat op producten geen informatie over duurzaamheid hoeft te staan

Zo blijft al meer dan 30 jaar een vicieuze cirkel in stand. Omdat bedrijven misstanden structureel mogen verzwijgen kiezen niet-duurzame bedrijven voor winstmaximalisatie ten koste van anderen, en doen geen of te weinig moeite voor maatschappelijk verantwoord ondernemen.

Voorbeeld: Grote koffiebedrijven nog steeds niet transparant over duurzaamheid

Probleem 2: Wildgroei van keurmerken

300 keurmerken en logo’s voor duurzaamheid zijn er inmiddels – waarvan velen eenzijdig en/of laagwaardig (green washing) zijn.

Wij, als consumenten, worden constant misleid door de markt. Zelfregulatie en maatschappelijke verantwoording nemen is blijkbaar voor een groot deel van de bedrijven en marketingsafdelingen te lastig.

Het vrijemarktsysteem heeft een upgrade nodig. Het structurele gebrek aan goede, makkelijk toegankelijke en eenduidige informatie over duurzaamheid voor consumenten blijft ervoor zorgen dat een groot deel van de (inter)nationale vrijemarkteconomie een ‘race to the bottom’ blijft.

Voorbeeld: Slechts 10 van de 100 keurmerken voor voedsel zijn topkeurmerken

Van race to the bottom naar race to the top

Er zijn 2 soorten keurmerken: 1) logo’s en 2) actieve keurmerken zoals het Energielabel. Het grote voordeel van actieve keurmerken: ze leiden de markt en bedrijven naar een ‘race to the top’.

Uit onderzoek naar het Energielabel blijkt dat consumenten het liefst kiezen voor een apparaat uit de zuinigste (groene) energieklassen. Het actieve label dwingt fabrikanten om steeds zuiniger apparaten te maken.

Een werkbare oplossing – voor consumenten – om de hiervoor beschreven problemen aan te pakken is daarom één actief keurmerk voor duurzaamheid op de verpakking en reclames geldend voor alle producten. Zodat consumenten in een oogopslag de, voor hen, (on)gewenste producten kunnen herkennen.

Zelfcorrigerend actief keurmerksysteem

De opbouw van het Energielabel is een goede basis voor één actief keurmerksysteem voor duurzaamheid geldend voor alle producten. Hieronder een voorbeeld.

Bij dit actieve keurmerk hoort een eenvoudig marktvolgsysteem dat, als voorbeeld, producten beoordeeld op vier kernpunten voor fair trade en duurzaamheid:

1. grondstofwinning en omgang met mensen / arbeiders
2. grondstofwinning en omgang met (dieren en) de leefomgeving / aarde
3. productie en omgang met mensen / arbeiders
4. productie en omgang met (dieren en) de leefomgeving / aarde

Elk kernpunt in de marktketen wordt beoordeeld met een score A (meest duurzaam) t/m G (minst duurzaam). Belangrijk detail: De laagste/slechtste score voor de hele marktketen dient door bedrijven op een factuur, product en reclame te worden vermeld.

Voorbeeld van een duurzaamheidsscore in een marktketen :

• bedrijf 1 = BGxx (grondstofwinning)
• bedrijf 2 = CDxx (grondstofwinning)
• bedrijf 3 = xxEC (productie halffabricaat)
• bedrijf 4 = xxBD (productie eindproduct)

Het eindproduct uit het voorbeeld krijgt op de verpakking een G (laagste score).

Het is heel aannemelijk dat de fabrikant van het eindproduct deze score te laag vind om een goede verkoop te realiseren. Daarom zal het bedrijf gaan kijken naar duurzamere alternatieven voor bedrijf 1 en vervolgens bedrijf 3 om een betere eindscore te realiseren.

Dit systeem van het tonen van de laagste score op de verpakking is echter fraudegevoelig. Daarom zijn enkele aanvullende regels nodig, zoals bij voorbeeld:

1. het eenvoudig kunnen indienen en het openbaar evalueren en publiceren van fraude
2. het verplichten van het terughalen van producten door bedrijven voor herlabeling bij fraude in de marktketen (waarvoor bedrijven/winkels zich contractueel gaan indekken om onkosten te voorkomen)
3. strafrechtelijke vervolging van directies en andere betrokken deelnemers bij fraude
4. hoge boetes (bijv. 50% van omzet product)

Ontwikkelen van een actief keurmerk en wetgeving

Wetgeving is nodig om niet-duurzame bedrijven te laten deelnemen aan één actief keurmerk voor duurzaamheid geldend voor alle producten. Zonder wetgeving blijven bedrijven de wildgroei van keurmerken en het verzwijgen van informatie over niet-duurzame activiteiten voortzetten.

De Autoriteit Consument & Markt (ACM) heeft de wetgever (politiek en overheid) inmiddels ook opgeroepen om:

1. Strengere eisen te stellen aan bestaande keurmerken
2. Te overwegen zelf de komst van een uniform duurzaamheidslabel te bevorderen

Staatssecretaris Mona Keijzer van Economische Zaken onderneemt echter geen concrete actie.

Dit artikel is daarom mede bedoeld om met name de Tweede Kamer, met uw hulp, op de noodzaak te wijzen om het advies van de ACM om te zetten in actie. Stuur een bericht aan de Tweede Kamer.

Open innovatie

Een actief keurmerk voor duurzaamheid geldend voor alle producten behoort echter niet te worden ontwikkeld achter gesloten deuren door de overheid. Open innovatie is een vereiste om participatie van de samenleving te waarborgen en openbaar kennis delen te stimuleren.

Op tradelabel.nl en @TradelabelNL is daarom een initiatief gestart om openbaar en participatief een actief keurmerk en wetsvoorstel te ontwikkelen. Doe mee. Deel je kennis en vragen.

Laten we de obstakels voor maatschappelijke verantwoording door bedrijven doorbreken en samen starten met het aanjagen van duurzaamheid in de (inter)nationale vrijemarkteconomie.

Erik Koopman
Initiatiefnemer Tradelabel.nl

Dit artikel verscheen eerder op LinkedIn

#keurmerken #duurzaam #innovatie #mensenrechten #arbeidersrechten #dierenwelzijn #vervuiling #biodiversiteit #vrijemarkteconomie #betere-wereld